«Атамекен» ҰКП Басқарма Төрағасының орынбасары Мұрат Әмрин ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді беру туралы әкімдіктердің қаулыларының уәкілетті органдардың күшін жоюы және олардың негізінде кәсіпкерлермен жасалған жерді жалға беру шарттарын жарамсыз деп тану мәселесін шешудің өзекті мәселелеріне тоқталды. Бұл мәселеге Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Нұрлан Байбазаров нүкте қойды.

Мұндай мәмілелерді жарамсыз деп тануға жер телімдерін әкімдіктер конкурссыз, тікелей беру арқылы бергені негіз болды.

Бірнеше жылдар бұрын қабылданған шешімдер бүгінде қайта қаралып, кері қайтарылып жатқанын айта кеткен жөн. Осылайша, жерге құқық белгілейтін құжаттарды жарамсыз деп тану туралы талаптар 2009-2023 жылдар аралығында қабылданған шешімдер негізінде беріледі.

Сонымен бірге, сол кездегі заңнамада нормаларды басқаша түсіндіруге мүмкіндік беретін бірқатар дәлсіздіктер болғаны ескерілмейді.

Бүгінде фермерлік және ауылшаруашылық өндірісі үшін жерді Қазақстан Республикасының Жер кодексiнің 43-1 бабына сәйкес тек конкурстар арқылы алуға болады.

Бұл ретте аталмыш бап Жер кодексіне 2018 жылы ғана енгізілген.

Осыған дейін жер учаскелерін беру тәртібі Жер кодексінің 48-бабымен реттелді, яғни, мемлекеттік жер қорынан, оның ішінде шаруа, шаруа қожалықтары мен ауыл шаруашылығы өндірістік кәсіпорындарына арналған учаскелер сауда-саттық (конкурстар, аукциондар) арқылы берілді.

Сол баппен жер учаскелерін тендер өткізбей беруге болатын ерекше жағдайлардың тізбесі де бекітілген. Оның ішінде инвестициялық жобаларды іске асыруға арналған жерлер мен аумақтарды дамыту бағдарламаларына енгізілген жобалар бар.

Инвестициялық жобаларға жер учаскелерін конкурссыз беру 2009 жылдан бері Жер кодексінде қарастырылғанына қарамастан, «Атамекен» ҰКП бастамасымен Ереже тек 2022 жылы бекітілді.

2022 жылға дейін ауыстырудың бекітілген критерийлері мен нақты шарттарының болмау салдарынан жергілікті жерлерде әртүрлі құқық қолдану тәжірибесіне әкелді. Бүгінде бақылау және қадағалау органдары әкімдіктердің шешімдерін заңсыз деп танып, кейбір нормаларды өзінше түсіндіреді.

Кәсіпкерлерге келсек, олар күткендей жер алу үшін әкімдікке барып, өтініштерін беріп, олардан талап етілетін құжаттарды жинап, тиісті шешімдерін алған. Осыдан кейін әкімдіктер олармен жалға беру келісім-шарттарын жасап, кәсіптерін дамытуға кірісті. Уақыт өте бұл келісімдер жарамсыз болады деп  ешкім ойламады.

«Бұл учаскелерде кәсіпкерлер тұрғызған ғимараттар мен құрылыстардың, ауылшаруашылық жануарларының, техникалардың, жалпы алғанда, зардап шеккен шаруа қожалықтары мен кәсіпорындардың қызметі түсініксіз күйінде қалып отыр. Бірақ олардың көпшілігі өңірлердің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, ауылдық жерлерде жұмыс орындарын ашады, соңында қомақты салық төлеп, аймақ экономикасына қолдау көрсетеді», - дейді Әмрин.

Мұрат Әмрин бүгінде жері алынып жатқандар қатарында несие, субсидия алу, оның ішінде агроөнеркәсіп кешенін қолдау бойынша түрлі мемлекеттік бағдарламалар арқылы инвестициялық жобаларын жүзеге асырып жатқандар да бар екенін баса айтты.

«Сонымен қатар өз ісін несиеге құрып, бүгінде табыс көзінен айырылғандар да бар, соның арқасында бұл қарыздары өтелуде», - деді Мұрат Амангелдіұлы.

Оның айтуынша, мемлекеттік органдардың тексерулері мен өзара келіспеушіліктерінің салдарынан кәсіпкер зардап шегуде.

Ұлттық палата ескі заңдардың жетілдірілмегендігі мен жергілікті мемлекеттік органдардың қателіктері үшін саналы бизнес өкілдері жауапкершілікке тартылмауы керек деп санайды. Егер әкімдік қызметкерлері жер телімін беру кезінде қандай да бір тәртіпті бұзған болса, бұл үшін дербес жауапты болуы тиіс. Бірақ әкімдік бір рет құжаттарды дұрыс толтырмады деп жұмыс істеп тұрған бизнесті жерден айыру – әділетсіздік.

Айта кету керек, жер телімін беру туралы қазіргі таңда дауланып жатқан шешімдер мемлекетке экономикалық зиян келтірген жоқ, өйткені конкурс болған жағдайда да жер телімдері тегін беріледі.

Үкімет мәселені мұқият тексеруді тапсырды.

Соңғы екі жылда ҰКП бұл мәселені құзырлы министрлікке бірнеше рет жеткізгенімен өз шешімін таппай келеді. Сондықтан аталмыш проблема Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Нұрлан Байбазаровтың төрағалығымен өткен бизнестің проблемалық мәселелері жөніндегі үкімет отырысында көтерілді.

Отырысқа қатысқан Жоғарғы Сот өкілінің айтуынша, әкімдіктер мен жер комиссияларының шешімдерін қабылдау кезінде заң бұзушылықтар орын алғандықтан, соттар дұрыс шешім шығаруда. Ол заңды шешімдердің әрқашан әділ бола бермейтінін, бұл жағдай оған тікелей мысал екенін атап өтті. Ол мемлекеттік органдардың іс-әрекетінен бизнес залалдары заңды түрде сот арқылы өтелетінін айтты. Тиісінше, егер кәсіпкерлер кейіннен өтемақы талап етсе, жер инспекциясының сотқа талап-арыз берудегі жұмысының орындылығы туралы мәселе көтерілуі тиіс. Ол сондай-ақ, Жоғарғы Соттың мұндай істерге көзқарастарды қайта қарауға дайын екенін назарға алды.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі инвестициялық тартымдылықты сақтау және кәсіпкерлік белсенділікті арттыру мақсатында облыс прокурорларына, сондай-ақ Жер ресурстарын басқару комитетінің төрағасының атына жеке кәсіпкерліктің қызметіне әсер ететін сотқа талап-арыздарды бергенге дейін жерді қайтарудың барлық факторлары мен салдары бойынша болжамды факторлық талдау жүргізу туралы «Жер ресурстарын басқару» мемлекеттік мекемесінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 111 қаулысына өзгерістер енгізу қажеттілігі жөнінде хат жолданғанын айтты.

Сондай-ақ, мемлекет мүддесі мен бизнеске тигізер зардаптарды ескере отырып, адалдық пен әділеттілік қағидаларын басшылыққа алу қажеттігі айтылды. Сонымен қатар, мұндай талаптардың барлығы облыс прокурорларымен келісілуі керек.

Сондай-ақ, Мемлекет басшысының «Экономиканы ырықтандыру туралы» Жарлығымен Үкіметке Бас прокуратурамен бірлесіп, жыл соңына дейін прокурорлардың инвесторларға қатысты сотта талап-арыздарды келісу жөніндегі құзыретін бекіту тапсырылғаны атап өтілді. Қазіргі уақытта тиісті түзетулер әзірленуде.

ҰКП бұдан бұрын Ауыл шаруашылығы министрлігі Президент Әкімшілігі мен Үкіметке әкімдіктердің дұрыс емес шешімдерінің салдарынан жерінен айырылған кәсіпкерлерге өтемақы төлеудің оң тәжірибесі туралы хабарлағанын атап өтті. Сонымен бірге, Ұлттық палата екі рет жолданған ресми сауалдарға жауап ретінде уәкілетті орган мұндай жағдайлар бойынша ҰКП-ға статистикалық мәліметтер бермеген.

ҰКП өз кезегінде жергілікті бюджеттердің кәсіпкерлердің шығынын жабу мүмкіндігі туралы мәселе көтерді. Қазіргі уақытта 2009 жылға дейін қабылданған шешімдер бойынша тексеру жүргізілуде, ал ресми деректер бойынша тек 2022-2023 жылдар аралығында әкімдіктердің 1210 қаулысының күші жойылды, жеке шаруа қожалықтарына келтірілген шығын бірнеше миллиард теңгеге жетуі мүмкін, бұл шығындарды бюджет есебінен толық өтеу мүмкін емес.

Фото: ҚР Үкіметі

«Бұл мәселе Қазақстан жүргізіп отырған экономикалық саясатқа қайшы келеді, өйткені бүгінде баршамыз ауыл шаруашылығы саласына үлкен үміт артып отырмыз. Одан еліміздің экономикалық өсуіне үлкен үлес күтілуде. Үкімет осы саланы қаржыландыруды айтарлықтай ұлғайтып отыр. Өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы үшін қолайлы салық режимі де бар.

Ауыл шаруашылығына субсидиялар мен жеңілдетілген несиелер бөлінеді. Жергілікті жерде ауыл шаруашылығы экономиканың, жұмыс орындарын құрудың және азық-түлік қауіпсіздігінің негізгі драйвері болып табылады» – деді Нұрлан Байбазаров..

Отырыс нәтижесінде Премьер-Министрдің орынбасары инвесторлар мен инвестициялық жобаларға мұндай көзқарасты тоқтату керектігін тапсырды және Жоғарғы Соттың, Бас прокуратураның және басқа да мүдделі мемлекеттік органдардың қатысуымен осы мәселені қарау үшін жұмыс тобын құру туралы ҰКП-нің ұсынысын мақұлдады.

Өз кезегінде Ауыл шаруашылығы министрлігіне оның барлық аумақтық бөлімшелеріне мұндай жағдайларда барлық талаптарды кері қайтарып алуды және жұмыс тобы мәселені шешу бойынша нақты ұсыныстар әзірлегенге дейін оларды енгізу тәжірибесін тоқтату тапсырылды.

Басқосуға қатысқан ауыл шаруашылығы бизнесінің өкілдері жиында айтылған тапсырмалар орындалып, шаруалардың мәселесі өз шешімін табады деген сенім білдірді.