Бүгінде Қазақстан астық пен көмір экспортына байланысты елеулі логистикалық сын-қатерлерге тап болып отыр. Жоғары өнімділікке және қоймаларда астықтың орасан зор көлемінің жиналуына байланысты оны тасымалдауда қиындықтар пайда болып, вагондардың жетіспеушілігі және жоспарларды келісуде туындаған мәселелер жағдайды ушықтырды.

Жаппай жүктерді және тауарларды (негізінен астық және көмір) тасымалдау мен экспорттаудың проблемалық мәселелерін шешу үшін Құрылыс және өнеркәсіп, Сауда және интеграция, Көлік, Ауыл шаруашылығы министрліктерінің, «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ мен бейінді қауымдастықтардың өкілдері «Атамекен» алаңына жиналды.

Кездесу  «Атамекен» ҚР ҰКП Төралқа төрағасы Райымбек Баталовтың төрағалығымен өтті. Ол мәселені шешу тек астық пен көмір экспорттаушыларына қатысты болмауы тиіс екеніне тоқталды.

«Біз шығара алмайтын егін көлеміне мән берсек, дағдарыс сезіледі. Бүгінгі біздің міндетіміз-көмір өндірушілер мен дәнді дақыл өндірушілер арасында теңдестірілген шешім әзірлеу», - деп атап өтті Баталов.

ҚТЖ деректері бойынша, өткен жылы астық жинау 12 млн тоннаға жетті. Оның ішінде экспортталғаны 9 млн тонна. Осы жылдың 7 айында 3,5 млн тонна астық экспортталды. Бұл ретте сарапшылардың пікірінше, астық жинау биыл рекордтық көрсеткіштерге жетіп, қоймаларда қалып қою қаупі бар. 

«Біз бұл көлемді ұлғайту үшін белсенді жұмыс істеп жатырмыз. ЖЭО жөндеудегі қиындықтарға қарамастан, көмір өндірушілермен бірлесіп, мамыр айының соңынан бастап тасымалдауды бастауға тырысамыз. Бүгінгі «Атамекен» алаңындағы кездесу жылыту маусымына дайындық, сондай-ақ егін жинау мен экспорттау үшін бірлескен шешім әзірлеуге арналған», - деді Интеграцияланған жоспарлау дирекциясы - «ҚТЖ ҰК» АҚ филиалы Бас директорының м.а. Ғани Есенбаев.

Алайда, отырысшылар атап өткендей, көлік ағындарын оңтайландыру бойынша жүргізілген жұмыстарға қарамастан, көптеген кәсіпорындар инфрақұрылымның жеткіліксіздігіне  тап болған. «Қазақстанның Астық одағы» ЗТБ төрағасы Нұрлан Оспанов атап өткендей, станциялар мен элеваторлар қуаттылықты кеңейтуді және тиеу пункттерін оңтайландыруды талап ететін көлемдерге төтеп бере алмайды. Оның айтуынша, Ресейдің шекаралас аймақтарындағы бидай бағасын төмендету үрдісі жағдайды қиындатты. Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, елдің басты астық өндірушілері экспорттың  қысқаруы мен сұраныстың төмендеуі жағдайында астық пен күнбағыс тұқымына экспорттық бажды алып тастап, өзгермелі баж мөлшерлемесін енгізуді ұсынады.

Елдегі көмір мәселесін де кейінге қалдыруға болмайды. Тау-кен өндіру және тау-кен металлургия кәсіпорындары қауымдастығының мәлімдеуінше, егер көмірді үздіксіз тасымалдауды қамтамасыз ету үшін шаралар қабылданбаса, мемлекет кірісіне және жалпы инвестициялық климатқа теріс әсер етеді.

ҰКП Логистика және тасымалдау комитетінің төрағасы Бақытбек Қадыровтың пікірінше, өткен жылғы астықтың шығарылмай қалуы жағдайды ушықтырып отыр. Ол көмірді оңтүстік аймақтарға тасымалдауға назар аударуды және логистикалық тізбекті жеңілдету үшін төлемдерді кейінге қалдыруды ұсынды. Айта кетейік, ҚР – да көмір өндірудің орташа жылдық көлемі 110 млн тоннадан асады, оның ішінде 75-78 млн-ішкі тұтыну және 30 млн тоннадан астамы экспорт.

«Қаражыра» АҚ Бас директорының орынбасары Әсет Сыдықов атап өткендей, жазғы-күзгі кезеңде негізгі теміржол учаскелерінде жөндеу жұмыстары көмір саласын жылжымалы құраммен уақтылы қамтамасыз етуді қиындатады. Жөндеу кезеңінде тиелген құрамдарды кесінділерден шығару кестесі бұзылады. Тамыздан желтоқсанға дейін, жөнелтудің ең жоғары маусымында көмірге сұраныс артып, халық пен энергетикалық кәсіпорындар арасында дүрбелең тудырады.

«Соңғы жылдары біз Қазақстан - Ресей - Еуропа бағыты бойынша жөнелтуге конвенциялық тыйымдардың жиілеп кеткен жағдайларына тап болдық. Экспорттық бағытта жөнелту көмір өндіру шығындарын төмендетуге, ҚР ішінде төмен бағаларды ұстап тұруға және кәсіпорындардың валюталық түсімін ұлғайтуға ықпал ететінін атап өткен жөн», - деді спикер.

Бұл ретте, тау-кен өндіру кәсіпорындары өкілдерінің пікірінше, экспорттық тиеп-жөнелтудің қысқаруы ішкі нарықтағы бағалардың өсуіне, өндіру көлемінің және саладағы жұмыс орындарының азаюына әкеп соғады.

Мәселе шешімі

Қатысушылардың ұсыныстарының бірі көлік субсидияларын енгізу және еуропалық нарықтарға шығу болды. Еуропаға, Солтүстік Африка мен Таяу Шығыс елдеріне 1 млн тонна бидай экспортының жоспарланған көлеміндегі субсидиялардың жалпы сомасы шамамен 61 млн долларды құрайды.

Талқылау барысында астық нарығына қатысушылар тиеу пункттеріне түгендеу жүргізу және астықты жөнелтуді ретке келтіру үшін лицензияланған элеваторларды пайдалану идеясын ұсынды. Бұл тәсіл астық қолхаттары жүйесінің арқасында қайта сатып алушылар тізбегінен алып тастауға және процестің ашықтығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, деп атап өтті Астық одағының өкілі.

Көмір тасымалдау мәселелеріне қатысты қатысушылар көмір өндірушілер мен «ҚТЖ ҰК» АҚ бөлімшелерінің, сондай-ақ өңірлік атқарушы органдардың бірлесіп, ҚР ӨҚМ Өнеркәсіп комитетінің қолдауымен орындалуы тиіс  іс-шаралар кешенін талқылап, одан әрі жұмыс барысында қолданатын болды.

Кездесуге қатысушылар ішкі және сыртқы нарықтарда астық пен көмір тасымалдауды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін бірыңғай іс-қимыл жоспарын әзірлеу қажеттігін атап өтті. Отырыс қорытындысы бойынша ҚР Үкіметіне талқыланған мәселені шешу бойынша ұсыныстар жіберіліп, олардың негізіне көлік шығындарын субсидиялау жөніндегі ұсыныстар, техникалық регламенттер және түгендеу кіретінін жеткізді.