Таза парақтан реттеу аясында кәсіпкерлер елді мекендердегі ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін игеру мәселесін тағы да көтереді. «Атамекен» ҰКП мамандары мәлімдегендей, мәселені кешенді шешпей, ірі қалалар мен бизнестің де қалыпты дамуы мүмкін емес. Ұлттық палата ауыл шаруашылығы министрлігі үзілді-кесілді қолдамайтын ұсыныстарды бастамалады. Даулы мәселе ведомствоаралық комиссияның қарауына шығарылатын болады. «Атамекен» ВАК мәселені егжей-тегжейлі қарап, мемлекет үшін де, бизнес үшін де өзара қолайлы шешім табады деп үміттенеді.

«Таза парақты реттеу» шеңберінде жер қатынастары саласындағы реттеушілік актілерді қайта қарау жөніндегі жұмыс тобы (Бизнес сарапшылары) Ауыл шаруашылығы министрлігіне  ҚР Жер кодексінің 9 және 105-баптарына өзгеріс енгізу ұсынылды, атап айтқанда::

- елдімекендер шегіне енгізілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің нысаналы мақсатын өзгерткені үшін төлемдерден босату;

- елдімекендер шегіне енгізілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің нысаналы мақсатын өзгерту кезінде ауыл шаруашылығы өндірісінің шығындарын өтеуден босату.

Жоғарыда көрсетілген төлемдерді бюджетке төлеу бойынша қолданыстағы талаптар жер учаскелерінің меншік иелері өз бастамасы бойынша жер учаскелерінің нысаналы мақсатын өзгерткен кезде негізделген болып саналады.

Сонымен бірге, «Атамекен» мамандары жер учаскесін елдімекен шегіне енгізу туралы шешімді мемлекет қабылдауы кезде әділ емес деп санайды, ал оның нысаналы мақсатын өзгерту және ауыл шаруашылығы өндірісінің шығындарын өтеу шығыстарын меншік иесі (жер пайдаланушы) көтеруге тиіс.

 Анықтама үшін: ҚР Жер кодексінің 105-бабына сәйкес Ауыл шаруашылығын жүргізуге байланысты емес мақсаттарға пайдалану үшiн ауыл шаруашылығы алқаптарын алып қоюдан туындаған ауыл шаруашылығы өндiрiсiндегi шығасы ауыл шаруашылығы алқаптарының көлемi мен олардың сапасын қалпына келтiру арқылы ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң деңгейiн сақтау мақсатында бюджет кiрiсiне өтелуге тиіс.

Мұндай жерлердің иелері өз еркі мен қалауы бойынша емес, мемлекеттік органдардың шешімі бойынша елді мекен шегінде қалады. Елді мекен шегіне қосылғаннан кейін мұндай жер учаскелері оның бас жоспарына сәйкес қатаң пайдаланылуы тиіс. Бұл талапты жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгертпей орындау мүмкін емес.

Анықтама үшін: Қазақстан Республикасының жер қоры нысаналы мақсатына сәйкес 7 санатқа, оның ішінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің санатына және елді мекендер жерлерінің санатына бөлінеді. Елді мекендер жерінің аумағын кеңейту негізінен іргелес аумақтардың, оның ішінде оларды елді мекен шегіне енгізген кезде заңды және жеке тұлғалардың меншігінде болуы мүмкін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің есебінен жүзеге асырылады.

Осылайша, еліміздің елордасы мен Қазақстанның басқа да қалаларының аумағы кеңейтілді. ҚР Президентінің жарлықтарымен астананың шекаралары: 2000, 2013 және 2017 жылдары Ақмола облысының Целиноград және Шортанды аудандары жерлерінің бір бөлігін қала шегіне қосу арқылы үш рет өзгерді.

ҰКП-да бар ақпарат бойынша, қазіргі уақытта қала шегінде шамамен 13 мың гектар ауыл шаруашылығы жері бар, оның 7,5 мың гектары жеке және заңды тұлғалардың жеке меншігінде.

Бюджетке көрсетілген төлемдер көптеген кәсіпкерлер үшін қосымша жүктеме. Меншік иелері мен жер пайдаланушыларда мұндай жер учаскелерінің нысаналы мақсатын өзгертуге қаржы мүмкіндіктерінің болмауы аталған жерлердің көп жылдар бойы пайдаланылмай қалуына әкеп соқты. Инвесторлар үшін бұл жерлер де тартымды емес, өйткені оларды меншік иелерінен сатып алу шығындарымен қатар, жоғарыда аталған төлемдерді бюджетке төлеуге тура келеді. Сонымен қатар, инвестор көрсетілген қаражатты ауыл шаруашылығы мақсаттарынан коммерциялық мақсаттарға құжаттарды қайта ресімдеуге емес, өз жобасын іске асыруға тікелей жұмсай алар еді.

 Мемлекет іргелес ауыл шаруашылығы жерлері есебінен елді мекендерді кеңейте отырып, бұл жерлерді автоматты түрде елді мекендер жерлері санатына жатқызуы және олардың нысаналы мақсатын бас жоспар мен егжей-тегжейлі жоспарлау жобасына сәйкес өтеусіз өзгертуі тиіс, деп мәлімдейді «Атамекен» мамандары.

ВАК жанындағы кәсіпкерлікті дамыту мәселелері жөніндегі сараптамалық топ Үкіметтің Кәсіпкерлік қызметін реттеу мәселелері бойынша бизнес бастамасын қолдады. АШМ-қарсы, сондықтан келіспеушіліктердің тиісті хаттамасы ВАК қарауына шығарылатын болады.

Ауыл шаруашылығы министрлігі мұндай жерлердің нысаналы мақсатын өзгерту үшін төлемдерден босату жерді пайдаланудың ақылылығы мен ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің басымдығы қағидаттарын бұзады, сондай-ақ бюджетке түсетін түсімдердің қысқаруына, ауыл шаруашылығы жерлерінің тозу процестерінің күшеюіне және ауыл шаруашылығы айналымынан шығуға алып келеді деп есептей отырып, ҰКП ұсыныстарын қолдамайды.

Ұлттық палата мынадай негіздер бойынша мұндай дәлелдермен келіспейді. Ұсыныстар  бұрын ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер болған, бірақ мемлекеттік органдардың шешімі бойынша оларды елді мекендер шегіне қосуға байланысты ауыл шаруашылығы айналымынан шыққан жер учаскелеріне ғана қатысты. Бұл жағдайда ауылшаруашылық жерлерінің басымдығы қағидатын қолдану мүмкін емес, өйткені бұл жерлерді елді мекендер жерінің санатына ауыстыру туралы шешім қабылданды.

Осы негіз бойынша «Атамекен» ауыл шаруашылығы жерлерінің тозу процестерін күшейту, оларды негізсіз алып қою және басқа санаттарға ауыстыру туралы дәлелдерді дұрыс емес деп санайды. Соның нәтижесінде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі айтарлықтай төмендеді, өйткені ұсыныстар ауыл шаруашылығы өндірісі үшін енді пайдаланыла алмайтын жерлерге ғана қатысты. Өйткені оларды жүргізу бас жоспарлары бар елді мекендер шегіне енгізілген ауыл шаруашылығы өндірісі қарастырылмаған.

Мемлекеттік органдар оларға іргелес жатқан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер есебінен елді мекендердің шекарасын кеңейту туралы шешім қабылдаған кезде ауыл шаруашылығы жерлерінің басымдығы қағидатын басшылыққа алуға тиіс болды.

Осылайша, осы шешімдердің негізінде мұндай жерлер ауыл шаруашылығы айналымынан шығып қана қоймай, елді мекендерде айналымға тартылмаған, ұзақ жылдар бойы бас жоспарлар мен егжей-тегжей жоспарлау жобаларына сәйкес игерілмеген болып қала береді.

Бизнес-қоғамдастық ұсынатын шаралар осы жерлерді экономикалық айналымға тартуға, елді мекендердің бас жоспарларын дамытуға ғана емес, салық салынатын базаны ұлғайтуға, қосымша жұмыс орындарын құруға және кәсіпкерлікті дамытуға да ықпал ететін болады.